Bugünlerde daima -haklı olarak- yakındığımız “kötü yönetim” sorununun tarihi ve toplumsal destekleri da var. 16.yüzyıldan beri Batı dünyasıyla rekabet edemez hale gelişimizin doğurduğu zincirleme kayıplar ve bunların yol açtığı ümitsizlik bir yanda, öbür yanda ise toplumsal zihniyetimizin kaideler değiştiği biçimde güncellenememesi. Millet olma hissinin, vatandaş olma şuurunun zihinlere bir türlü yerleşmemesi. Devletin sahibi olduğumuzu kabullenemeyince, siyaseti bizim dışımızdaki bu güç ve para kaynağını ele geçirme gayretinden ibaret saymamız, toplum olarak ortak amaçlardan yoksun kalmamız ve sonuçta içerideki acımasız iktidar savaşlarının aleti olmaktan kurtulamayışımız.
Ekonomik ve siyasi manada yarı bağımlı hale gelmiş olan Osmanlı imparatorluğunun sonunu getiren Cihan Harbi mağlubiyeti müttefikimiz Almanya’yı niçin tarih sahnesinden atamadı? Almanlar bir dünya savaşı daha yaptılar ve ikinci büyük hezimetten daha sonra bile bir daha toparlanmayı başardılar. Evet, Almanya burjuva sınıfının ve kapitalizmin doğduğu, çağdaş bilimin ve değişen teknolojinin üretildiği merkezlerden biri olması prestijiyle; üretken ve eğitimli bir nüfusa, rasyonel temeller üzerinde işleyen bir bürokrasiye, olumlu hukuk anlayışına, bağımsız yargı sistemine, denetleyici bir sivil toplum geleneğine vs. sahipti. Ancak Türkiye de özellikle Tanzimat’tan itibaren batı kurumlarını ve bunların çalışma prensiplerini taklit yoluyla da olsa alıp kendi gereksinimleri doğrultusunda yapılandırma uğraşı ortasındaydı. Osmanlı maalesef ülkenin geniş toprakları ve katma kıymet üretemeyen eğitimsiz ve köylü yüklü nüfusu ötürüsıyla endüstrileşmeyi başaramamış ve ekonomik manada iflas etmişti.
Ne var ki cumhuriyetle bir arada yeni bir sayfa açmış, eğitim seferberliği başlatmış, çağdaş üniversite sistemine geçmiş, 1930’larda ağır sanayi yatırımlarına girişmiş, bilahare ikinci dünya savaşı daha sonrasının global imkanlarından yararlanarak fabrikalaşma ve kentleşme sürecini hızlandırmıştık. Ancak bunlar ne toplumsal ve kültürel ne de ekonomik taraftan “fırlatıcı” faktörler olamadı. Zira insan kalitesine yatırım yapmadık. Hakikaten yarışa bizden daha sonra başlayanlar bile bizi geçtiler bu yüzden.
Tamam, Almanlarla yarışamazdık tahminen ancak -savaşta her şeyleri tahrip olduğundan- 1960’larda çabucak hemen ardımızdan gelmekte olan Japonya ile İtalya epeyce kısa müddette bizi geride bırakmayı başardılar. Güney Kore 1970’lerde yarışa girdi, epey geçmeden ön safta yerini aldı. 1980’lerde İspanya, Yunanistan üzere ülkeler AB üyeliği avantajıyla bizi geçtiler. Yakın vakitte da Romanya ve Bulgaristan bu kervana katıldılar.
Türkiye’de de 1980’lerde Özal iktidarı değerli atılımlar yaptı. Yapısal ıslahatlar başlatıldı, paramıza konvertibilite getirildi, ihracata dayalı sanayi yatırımları teşvik edildi… Ne var ki “serbest piyasa iktisadına tam manasıyla geçiş” maksadıyla kamu işletmelerinin özel kesime evresi üzere uygulamalar memlekete “serbest piyasa” zihniyetini getirmedi, tersine tekelciliği, rantiyeciliği ve bizde aslına bakarsanız mevcut olan yağmacılık külçeşidini daha da güçlendirdi. İthalat zengini olduk bu süreçte.
Ekonomik ve siyasi kriz ortamında iş başına gelen AK Parti iktidarlarının başlangıcında da önemli yapısal ıslahatlar gerçekleştirildi. Yabancı sermaye geldi. Büyüme arttı. Lakin bu vakitte katma bedel ve teknoloji üreten kesimlerden fazla süratli ve büyük kârlar getiren inşaata kaynak aktarmaktan vaz geçilemedi. Üretimle değil tüketimle (sıcak para ve ithalatla) büyüme sağlandıysa da istenen ölçüde verimlilik bir daha elde edilemedi.
AK Parti iktidarlarının son periyodunda ise birinci devriyle ilgili tenkitlerimizi geri aldık! Adım adım otokrasiye yönelen iktidar bu yönelimin gereği olarak rasyonaliteden uzaklaştı, kurumları etkisizleştirdi, toplumsal kutuplaşmayı arttırdı, inanç iklimini ortadan kaldırdı, ahbap çavuş siyaseti ahbap çavuş iktisadının de önünü açtı. Son periyotta dolar kuru 10 TL düzeyine yaklaştı. Kişi başı ulusal gelir üst üste son yedi yıl boyunca daima azaldı. Enflasyon sayıları her gün rekor üstüne rekor kırıyor…
Bu tablo karşısında, “çözüm olarak” gerçekler hamaset perdesinin ardında saklanmak isteniyor. Yeterli idare vaadinde bulunulamıyor, ekonomiyi düzeltme ümidi yok. Bunun yerine dini ve ulusal hisler harekete geçirilerek seçmen tabanındaki erime durdurulmak isteniyor. Çarşıya pazara çıktığında, ay sonunda kirasını yahut kredi kartını ödemesi gerektiğinde cebindeki paranın bedelinin daha da azaldığını bakılırsan vatandaşa Türkiye’nin “dünya lideri” olduğu anlatılıyor.
Bu çerçevede üretilen “yerli savunma sanayii mitolojisi” her geçen gün biraz daha şişiriliyor. “Amerika, Avrupa bizden korkuyor, zira bizim ihalarımız sihalarımız var” nutukları atılıyor. İnsansız hava aracı üretimindeki muvaffakiyet olağan olarak değerli, olağan olarak gurur verici lakin maalesef “dünya lideri” olmak için kâfi değil.
“İhalarımızdan, sihalarımızdan korkan” ABD’nin savunma bütçesi 778 milyar dolar, en yakın takipçisi Çin’nin savunma bütçesi 210 milyar dolar. Türkiye’nin 2021 yılı savunma bütçesi bugünkü kurla 6 milyar dolar…
Dünya önderi olmak demek global çapta askeri aktiflik yeteneğine sahip olabilmek demek. Bunun şimdiki ölçütleri ise uçak gemilerinin, kıtalararası balistik füze sistemlerinin, caydırıcı nükleer gücün ve uydu sistemleriyle siber harp imkanlarının mevcudiyeti… Sözgelimi, dünyada 7 ülkenin uçak gemisi var (helikopter gemileri hariç). ABD’nin onbir, Çin ve İngiltere’nin iki, Rusya, Hindistan, İtalya ve Fransa’nın birer adet. Türkiye’nin uçak gemisi de yok, helikopter gemisi de. Ancak insansız hava araçlarımızla dünyayı fethedeceğimize inanan bir kitle var.
“Üretken bir ekonominiz, eğitimli bir nüfusunuz, vizyoner elitleriniz ve bütün bunlar için de uygun işleyen bir devlet çarkınız yoksa dünyadaki yarışta geri kalırsınız” diyenlere de “vatan haini” diyor bu kitle…
Ekonomik ve siyasi manada yarı bağımlı hale gelmiş olan Osmanlı imparatorluğunun sonunu getiren Cihan Harbi mağlubiyeti müttefikimiz Almanya’yı niçin tarih sahnesinden atamadı? Almanlar bir dünya savaşı daha yaptılar ve ikinci büyük hezimetten daha sonra bile bir daha toparlanmayı başardılar. Evet, Almanya burjuva sınıfının ve kapitalizmin doğduğu, çağdaş bilimin ve değişen teknolojinin üretildiği merkezlerden biri olması prestijiyle; üretken ve eğitimli bir nüfusa, rasyonel temeller üzerinde işleyen bir bürokrasiye, olumlu hukuk anlayışına, bağımsız yargı sistemine, denetleyici bir sivil toplum geleneğine vs. sahipti. Ancak Türkiye de özellikle Tanzimat’tan itibaren batı kurumlarını ve bunların çalışma prensiplerini taklit yoluyla da olsa alıp kendi gereksinimleri doğrultusunda yapılandırma uğraşı ortasındaydı. Osmanlı maalesef ülkenin geniş toprakları ve katma kıymet üretemeyen eğitimsiz ve köylü yüklü nüfusu ötürüsıyla endüstrileşmeyi başaramamış ve ekonomik manada iflas etmişti.
Ne var ki cumhuriyetle bir arada yeni bir sayfa açmış, eğitim seferberliği başlatmış, çağdaş üniversite sistemine geçmiş, 1930’larda ağır sanayi yatırımlarına girişmiş, bilahare ikinci dünya savaşı daha sonrasının global imkanlarından yararlanarak fabrikalaşma ve kentleşme sürecini hızlandırmıştık. Ancak bunlar ne toplumsal ve kültürel ne de ekonomik taraftan “fırlatıcı” faktörler olamadı. Zira insan kalitesine yatırım yapmadık. Hakikaten yarışa bizden daha sonra başlayanlar bile bizi geçtiler bu yüzden.
Tamam, Almanlarla yarışamazdık tahminen ancak -savaşta her şeyleri tahrip olduğundan- 1960’larda çabucak hemen ardımızdan gelmekte olan Japonya ile İtalya epeyce kısa müddette bizi geride bırakmayı başardılar. Güney Kore 1970’lerde yarışa girdi, epey geçmeden ön safta yerini aldı. 1980’lerde İspanya, Yunanistan üzere ülkeler AB üyeliği avantajıyla bizi geçtiler. Yakın vakitte da Romanya ve Bulgaristan bu kervana katıldılar.
Türkiye’de de 1980’lerde Özal iktidarı değerli atılımlar yaptı. Yapısal ıslahatlar başlatıldı, paramıza konvertibilite getirildi, ihracata dayalı sanayi yatırımları teşvik edildi… Ne var ki “serbest piyasa iktisadına tam manasıyla geçiş” maksadıyla kamu işletmelerinin özel kesime evresi üzere uygulamalar memlekete “serbest piyasa” zihniyetini getirmedi, tersine tekelciliği, rantiyeciliği ve bizde aslına bakarsanız mevcut olan yağmacılık külçeşidini daha da güçlendirdi. İthalat zengini olduk bu süreçte.
Ekonomik ve siyasi kriz ortamında iş başına gelen AK Parti iktidarlarının başlangıcında da önemli yapısal ıslahatlar gerçekleştirildi. Yabancı sermaye geldi. Büyüme arttı. Lakin bu vakitte katma bedel ve teknoloji üreten kesimlerden fazla süratli ve büyük kârlar getiren inşaata kaynak aktarmaktan vaz geçilemedi. Üretimle değil tüketimle (sıcak para ve ithalatla) büyüme sağlandıysa da istenen ölçüde verimlilik bir daha elde edilemedi.
AK Parti iktidarlarının son periyodunda ise birinci devriyle ilgili tenkitlerimizi geri aldık! Adım adım otokrasiye yönelen iktidar bu yönelimin gereği olarak rasyonaliteden uzaklaştı, kurumları etkisizleştirdi, toplumsal kutuplaşmayı arttırdı, inanç iklimini ortadan kaldırdı, ahbap çavuş siyaseti ahbap çavuş iktisadının de önünü açtı. Son periyotta dolar kuru 10 TL düzeyine yaklaştı. Kişi başı ulusal gelir üst üste son yedi yıl boyunca daima azaldı. Enflasyon sayıları her gün rekor üstüne rekor kırıyor…
Bu tablo karşısında, “çözüm olarak” gerçekler hamaset perdesinin ardında saklanmak isteniyor. Yeterli idare vaadinde bulunulamıyor, ekonomiyi düzeltme ümidi yok. Bunun yerine dini ve ulusal hisler harekete geçirilerek seçmen tabanındaki erime durdurulmak isteniyor. Çarşıya pazara çıktığında, ay sonunda kirasını yahut kredi kartını ödemesi gerektiğinde cebindeki paranın bedelinin daha da azaldığını bakılırsan vatandaşa Türkiye’nin “dünya lideri” olduğu anlatılıyor.
Bu çerçevede üretilen “yerli savunma sanayii mitolojisi” her geçen gün biraz daha şişiriliyor. “Amerika, Avrupa bizden korkuyor, zira bizim ihalarımız sihalarımız var” nutukları atılıyor. İnsansız hava aracı üretimindeki muvaffakiyet olağan olarak değerli, olağan olarak gurur verici lakin maalesef “dünya lideri” olmak için kâfi değil.
“İhalarımızdan, sihalarımızdan korkan” ABD’nin savunma bütçesi 778 milyar dolar, en yakın takipçisi Çin’nin savunma bütçesi 210 milyar dolar. Türkiye’nin 2021 yılı savunma bütçesi bugünkü kurla 6 milyar dolar…
Dünya önderi olmak demek global çapta askeri aktiflik yeteneğine sahip olabilmek demek. Bunun şimdiki ölçütleri ise uçak gemilerinin, kıtalararası balistik füze sistemlerinin, caydırıcı nükleer gücün ve uydu sistemleriyle siber harp imkanlarının mevcudiyeti… Sözgelimi, dünyada 7 ülkenin uçak gemisi var (helikopter gemileri hariç). ABD’nin onbir, Çin ve İngiltere’nin iki, Rusya, Hindistan, İtalya ve Fransa’nın birer adet. Türkiye’nin uçak gemisi de yok, helikopter gemisi de. Ancak insansız hava araçlarımızla dünyayı fethedeceğimize inanan bir kitle var.
“Üretken bir ekonominiz, eğitimli bir nüfusunuz, vizyoner elitleriniz ve bütün bunlar için de uygun işleyen bir devlet çarkınız yoksa dünyadaki yarışta geri kalırsınız” diyenlere de “vatan haini” diyor bu kitle…